आगरेका ताजमहल देखो... । पैसा फेको,तमासा देखो...। घर बैठके सारा संसार देखो...।

शायद हामी मध्य धेरैले बाइस्कोपमा आँखा लगाएर छिनमै आगराको ताजमहल छिन मै दिल्लीको कुतुव मिनार छिनमै बम्बइको रमझम हेर्याै हाेला । तस्बिरमा कुशे औशीका अवसरमा गोकर्णमा लागेको मेलामा बाइस्कोप देखाउन ल्याइएको छ । आँखा मिलाएर हेर्ने सबै ठाँउ ढक्कन लगाइएको हुँदा बाइस्कोप शुरु नभएको थाहा हुन्छ । सायद यी दुइ बालक बाइस्कोप शुरु हुने प्रतिक्षामा छन् । ▼

बाइस्कोपको आविष्कार भारतमा नै भएको हो । शहरी क्षेत्रमा फिल्मको व्यापक प्रचारप्रसार हुने हुँदा ग्रामिण क्षेत्र जहाँ सिनेमा हल हुँदैनथे । त्यहाँको ग्रामिणहरुलाई पनि फिल्मको सानो अनुभुति दिन यो बाइस्कोपको शुरुवात भएको थियो । कलकत्ताका हीरालाल सेन नाम गरेका व्यक्तिलाई यसको आविष्कारक मानिएको छ । सन् १८९६ मा उनले एउटा बाकसमा सिनेमाहलमा चुँडिएर फ्याँकिएका रिलका टुक्राहरु बटुलेर बच्चाहरुलाई बाइस्कोप देखाएका थिए । हिन्दी फिल्म दुश्मनमा देखो देखो बाइस्कोप देखो गीतले अझ यसको प्रचार बढ्यो तर बाइस्कोप भने लामो समय चल्न सकेन । गाँउ गाँउमा सिनेमा हल पुगेपछि यो पनि विस्तारै हरायो । बाइस्कोपले सय वर्षको उमेर पनि पुरा गर्न नपाउदै असीको दशक नपुग्दै भारतमा नै हरायो ।

हिरालाल सेन र उनले बनाएको बाइस्कोप । 

- सुनिल उलक