नेपालमा पनि साइकल सम्बन्धी सरोकार प्रशस्तै फैलिएको छ। मुलतः कमजोर आय भएका वर्गको सवारी साधनका रुपमा लिइए पनि अहिले साइकल सौखिनको संख्या बढ्दै गएको छ । नेपालमा कुनै बेला साइकल चढ्नका लागि लाइसेन्स चाहिन्थ्यो, अहिले मोटरसाइकल चढ्न जस्तै ।

वि.संं २०२३ साल मंसिर १७ गते जिल्ला पञ्चायत कार्यालय, मोरङले जारी गरेको साइकलको लाइसेन्स ।
लाइसेन्स पाउनेको नाम थर वतनः कनैयालाल भगत, विराटनगर नगर पञ्चायत, मोरङ
साइकलको किसिमः चैम्पियन

नियमित शारीरिक गतिविधि जस्तै हिँड्ने, साइकल चलाउने र खेल्ने कार्यले मानिसको स्वास्थ्यमा धेरै फाइदा पुग्ने गर्छ । सबै उमेर समूहका लागि, शारीरिक रुपमा सक्रिय हुनु भनेको स्वास्थ्यमा फाइदासँगै सम्भावित हानिबाट जोगिनु पनि हो । केही नगरी बस्नुभन्दा सजिलो तरिकाको शारीरिक गतिविधि गर्नुले मानिसलाई स्वस्थ रहन धेरै मद्दत गर्छ । दिनभरि सक्रिय हुन सके मानिसको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्न सक्ने सम्भावना ज्यादै कम हुन्छ । र, यस्तो व्यस्त जीवनमा शारीरिक रुपमा सक्रिय रहँदै स्वस्थ रहन साइक्लिङले निकै महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ ।

साइकल कुदाउनुको फाइदा मानिसको शारीरिक तन्दुरुस्ती मात्र नभई वातावरणीय हिसाबले पनि उत्तम रहेको विभिन्न अध्ययनले समेत पुष्टि गरिसकेको छ । कुनै पनि राष्ट्रले साइकल कुदाउन मिल्ने गरी सडक निर्माण र साइकल कुदाउने मानिसमा लगानी गर्ने हो भने यसले राष्ट्रको बजेटसँगै नागरिकको जिवन पनि जोगिने अध्ययन, अनुसन्धानले देखाएको छ । यसले वातावरणको संरक्षण, गरिबी निवारणमा समेत सहयोग गर्ने सक्ने देखिन्छ ।

सहरमा जनसंख्याको वृद्धिसँगै उत्पन्न हुन सक्ने यातायातको समस्यामा पनि साइकल समाधानको उपाय हुन सक्छ । यसले वायु प्रदूषण उल्लेखनीय मात्रामा कम त गर्छ नै साथै सडक दुर्घटनामा पनि व्यापक सुधार गर्ने निश्चित छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको अनुसार पैदल यात्रु हिँड्ने र साइकल चलाउने पूर्वाधार स्वस्थ्य राष्ट्रको एक पहिचान र अनिवार्य आवश्यकता हो ।

सडक सञ्जालको राम्रो पहुँच नभएको र आर्थिक रुपमा विपन्न परिवार बसोबास गर्ने क्षेत्रका मानिसहरुलाई साइकल एक यातायातको साधनसमेत हो । यसका अलवा हिँड्ने र साइक्लिङ गर्नुले मानिसहरुमा हुन सक्ने हृदयघात, स्ट्रोक, क्यान्सर (विशेष किसिमका), मधुमेह र मृत्युको जोखिम कम गर्नसमेत महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ ।

सुधारिएको व्यवस्थित यातायातको साधनहरु सुविधाजनक भएपनि स्वास्थ्यको दृष्टिले खासै लाभदायक हुँदैनन् । यता, साइकलको विषयमा हेर्ने हो यसको खरिदमा कम लगानी हुनेसँगै यो सबैको लागि सहज, सजिलो र उपयोगी समेत छ ।

साइकल टिकाउ, विशिष्ट हुनुको साथै यसको बहुउपयोगी गुणलाई देखेर नै मानिले यसलाई दुई शताब्दीदेखि प्रयोग गरिरहेका छन् । यो सरल, किफायती, भरपर्दाे र वातावरण सुहाउँदो पनि छ ।

साइकल दीगो यातायातको साधन, वातावरणीय हिसाबले पनि उपयोगी र यसको प्रयोगले मानिसको स्वास्थ्यमा पनि सकारात्मक प्रभाव पर्ने भएको हुँदा ३ जुनलाई विश्व साइकल दिवसको रुपमा घोषणा गरिएको र मनाउन थालिएको हो ।

दिवसले संयुक्त राष्ट्र संघका सदस्य राष्ट्रहरुको विकासमा बढावा दिन, शिक्षालाई सुदृढीकरण, बालबालिका र युवाहरुका लागि स्वास्थ्य शिक्षा, रोगलाई रोकथाम, सहिष्णुता र पारस्परिक समझदारी र सम्मान र सामाजिक समावेशीकरणको सुविधाको लागि साइकलको प्रयोगलाई जोड दिन प्रोत्साहन गर्छ । यतिमात्र नभई संघले विश्व साइकल दिवसलाई शान्तिको संस्कृतिसमेत भन्ने गरेको छ ।

साइकल नै किन ?

– साइकल सजिलो, सस्तो, भरपर्दो र वातावरण सुहाउँदो यातायातको साधन हो ।
– साइकल विकासको साधनसमेत हो । यसले यातायातको अलावा शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा र खेलकुद क्षेत्रको विकास र पहुँचमा समेत सहयोग पुर्याउँछ ।

– साइकल र प्रयोगकर्ताबीचको तालमेलले रचनात्मकता र सामाजिक संलग्नतालाई बढावा दिन्छ । साथै प्रयोगकर्तालाई स्थानीय वातावरण, समाजसँग तत्काल सम्पर्क गराउँछ ।

– साइकल दीगो यातायातको साधनसमेत हो । यसले दीगो खपत र उत्पादनलाई बढावा दिन सकारात्मक सन्देश दिन्छ । साथै यसको प्रयोगले जलवायुमा सकारात्मक प्रभाव पर्न जान्छ ।

सन्दर्भ सामाग्री

सामाजीक सञ्जाल
फोटो म्यूजियम नेपाल